EAEko irakasle talde batek HezkuntzArtea elkargunea aurkeztu zuen otsailaren 15ean. Ikastetxe publikoen egoera aztertuta, zenbait eskaera agertu zituzten manifestu batean, eztabaida zabaltzeko asmoz. Gorka Etxebarria eta Miren Rodrigo Bigarren Hezkuntzako irakasle eta talde horretako kideek diotenez, espero baino harrera hobea izan du ekimenak; lankide asko hurbildu zaizkie «beraiek zeukaten sentsazio bati hitzak jarri» dizkiotela esatera; beste batzuk, berriz, guzti-guztiarekin ados egon gabe ere, eztabaidan parte hartzeko prest agertu zaizkie.

Joan den larunbatean, batzar irekia egin zuten Eibarren Haur Hezkuntza, Lehen Hezkuntza, Lanbide Heziketa eta Bigarren Hezkuntzako berrogei irakasle inguruk. Denen kezkak jaso eta konpartitu ondoren, zenbait erabaki hartu zituzten, hala nola atxikimendu kanpaina bat abiatzea, Hezkuntza Saila interpelatzea eta elkargunea Nafarroara ere hedatzea.

Diozuenez, ez dituzte irakasleen esperientzia eta jakintza aintzat hartzen, burokrazia dela-eta alferrikako lan karga duzue, metodologiari dagokionez, zuen irizpideak ez du balio... Irakaslea beste tresna bat dela eman lezake.

[Gorka Etxebarria] Bai, errepikatzen ari den ideia da, irakaslea falta bada, lan hori beste edozein pertsonak egin ahalko balu bezala; hau da, burokrazia guztia prest utzita, irakaslea aldatu ahal da, edo kendu, baja hartu... Baina irakaslearen zereginaren zati handi-handi bat da ikasleekin sortzen duen eguneroko harremana, eta ikasgaia oso ondo ezagutzen duenez, ikasleen beharretara moldatzea. Orduan, ondo azaldu duzu, irakaslea ez da robot bat, harena oso lan humanoa da.

[Miren Rodrigo] Bai, humanoa da, eta jakintza zehatzak izan behar ditu. Azken urteetan bultzatu nahi dutena kontrakoa dela ematen du, jakintza horiek izan ezean ere edozein ikasgaitako irakasle izan zaitezkeela, eta guk uste dugu horrek asko murrizten duela hezkuntzaren kalitatea, eta gainera, ikasleen eskubideak urratzen dituela.

[G.E.] Eremu pribatutik datozen kalitate ziurtagirien eredua ere sortu dute, kanpoko aholkulariekin egiten dutena. Horretan, kalitatea neurtzen dute protokolo burokratikoen arabera. Arazo bat sortzen denean, baloratzen dutena da ea paper guztiak beteta dauden, eta ez zer dagoen paper horietan eta zer ondorio izan diren. Hezkuntza sistemara ekarri dute eredu hori, baina berdin zaie torloju fabrika bat izatea edo ikasleekiko harremana.

Irakaslea ez da funtsezko eragilea hezkuntza prozesuan?

[G.E.] Orain irakaslea ez dago hezkuntza prozesuaren erdigunean, ikaslea baizik, baina ikaslea beti egon da, ez? Irakasle guztion helburua da ikasleak dituen gaitasun guztiak garatzea, etorkizunerako iritzi kritikoa izatea, autonomoa izatea... eta horretarako oso garrantzitsua da irakaslearen lana. Haien ideia izan da irakaslea protokolo horien bitartez ordezka dezaketela. Oraintsu arte ordenagailuen bidezko hezkuntzan ehuneko ehunean sinesten zuten.

[M.R.] Bai, orain atzera egin dute, baina hamar urte eman ditugu ordenagailuak erabiltzen, lortutako emaitza ez zela ona jakinda, eta ez dute inoiz ere onartu hanka sartu zutela.

Klaustroak erabakiak hartzeko autonomia bermatzeko eskatzen duzue.

[G.E.] Urteak daramatzate azpimarratzen zentroen autonomia funtsezkoa dela, hezkuntza-lege berrietan esaten da. Aurtengo adibide bat jarriko dizut; Bigarren Hezkuntzara eta Haur Hezkuntzara ikasturte erdian etorri dira esatera abian jarri behar dugula ikasleekin pentsamendu konputazionala lantzeko jarduera plan bat. Hamasei eta hiru urtekoekin. Batzuetan Europako Batasuneko laguntza bat iristen da eta zentro guztiak jarri behar gaituzte horren araberako zereginetan, legeak aldarrikatzen duenaren aurkakoa eginez, hain justu. Ados, egon liteke zentroren bat, teknologiei lotutako batxilergoren bat, eta proiektu bat lantzeko erraztasunak ematea gauza bikaina da, baina ez da kasua.

[M.R.] Lehen, klaustroetan, ikastetxerako funtsezko gauzak erabakitzen ziren; orain erabakita datoz gehienetan. Informazioa emateko gune bihurtu dira, eztabaidarako aukerarik gabe. Duela urte batzuk zuzendaritza taldeetan zeudenekin hitz eginda, harrituta daude; diotenez, oso argi zuten klaustroan lankideak zirela, eurak klaustroaren parte zirela, eta ez zirela hara joaten besteei zer egin behar zuten esatera.

[G.E.] Izugarrizko aurrerapausoak ematen ari omen dira hezkuntzaren kalitateari begira zuzendaritza profesionalizatuz; hau da, klaustroetatik aldenduz. Zentzu horretan, Hezkuntza Sailaren transmisio engranaje bat bihurtzen da, eta ez lehen zena, eskolaren beharren adierazpena administrazioari begira.

IKTen etengabeko erabilera sustatzen duten planak ere ez dituzue gogoko.

[G.E.] Hori da. Orain dela 10 urte Prezi zen, aurkezpenak egiteko programa bat, orain Canva, edozertarako, bideo, kartel, aurkezpenetarako... Aplikazio pribatuak dira, gure ikastetxeko emailaren bidez sartzen gara, Gasteizko Gobernuak Googleri ordaintzen baitio, tira, eta Microsofti ere bai, baina zentroetan Google erabiltzen dugu, ez dakit zenbateko kontratuak dauzkaten zerbitzu horregatik; beraz, alde batetik, gure datu guztiekin etengabe ari dira enpresa horiek elikatzen, eta bestetik, teknologia horietan gastatu duten dirutza jasotzen dute.

IKTen gehiegizko erabilera horretan interesak sumatzen dituzue; interes pribatuak.

[M.R.] Multinazionalenak argi daude. Zergatik erabili behar dugu Google, beste aukerarik gabe? Egia da pandemiak kalte handia egin zuela, ordura arte ez zen hainbeste erabiltzen, eta orduan bizkor digitalizatu behar izan ginen denok, baina gero ez gara hortik mugitu. Erosotasun bat ere badakar, aplikazio hauek erabiltzen errazak dira, egia da baliagarriak direla, bai gurasoentzat, informazioa jasotzeko, bai ikasleentzat; guretzat ere bai, gure material guztia eskegitzeko, baina azkenean gure lana haien esku uzten dugu, baita datuak ere.

Zuek egunez egun ikusten duzue ikasleen bilakaera; azken aldi honetan emaitzak ez omen dira onak izan.

[M.R.] Irakurmen eta idazmen mailak behera egin du, eta hori lotuta dago teknologia berrien erabilerarekin. Alde batetik, ikasleek ordu asko ematen dituzte eskolatik kanpo gailu horiek erabiltzen, eta eskolak atseden gune bat izan beharko luke pantailen erabilerari dagokionez. Bestetik, orain kontsumitzen dituzten edukiak oso azkarrak dira. Filmekin ikusten dugu, lehen film bat ikusten bi ordu egoten ziren, eta orain gehienak bosgarren minutuan deskonektatzen dira. Modu azkarrean kontsumitzen dute dena, eta irakurketekin berdin gertatzen da; bultzatzen dena arrakasta da, galdetegia egin eta denek asmatzea, hurrengoan beste kapitulu bat gogotsu irakurtzeko, baina horrela, ulermena hainbeste erraztuta, gehienen maila jaitsi egiten da. Irakurmenaren prozesua gero eta zailagoa izan behar da.

[G.E.] Irizpidea zen hitz konplexurik ez erabiltzea, baina hezkuntza prozesuaren helburua da gutxinaka konplexutasuna gehitzea. Didaktikan ‘zailtasun desiragarria’ kontzeptua erabiltzen da. Dakizuna errepikatu gabe eta bereziki zaila izan gabe egin behar da trantsizioa.

Dispositiboei dagokienez, etengabe hor egoteko diseinatuta daude. Pantaila batean irakurtzen dugunean, mezu bat iritsi zaigula ikusten dugu, ordua ere ikusten da… eta despistatzeko elementu pila bat; aldi berean, guztiok egiten dugu, konturatu gabe, pantailan gora eta behera. Orduan, ez duzu testua jarraian irakurtzen. Asko irakurtzen duen jendeak, nerabeak barne, bai paperean, bai pantailan ondo irakurtzen du, baina irakurtzeko zailtasuna daukanak edo ohitura handia ez daukanak bereziki pantailan oso gutxi ulertzen du.

Euskarari dagokionez ere nabaritu dira emaitza txarrak?

[G.E.] Esate baterako, Lehen Hezkuntzan oso modan egon da azken urteetan ‘mugimendu askea’. Ideia ona da, nola izango da txarra aske mugitzea? Baina leku batzuetan, Gasteizen esate baterako, ume euskaldunen kopurua txikiagoa da beste hizkuntzetan hitz egiten dutenena baino; gainera, gero eta hizkuntza gehiago daude; etengabe mugimendu askean daudenez, batetik bestera eta euren artean solasean, azkenean ume euskaldunek gazteleraz egiten dute eta gainerakoek ez dute euskaraz ikasten. Hau da, eskolak egiten zuen euskalduntze lana ez da gertatzen, eta batzuk gero, 7-8 urterekin, ez dira gauza euskarazko esaldi bat ere egiteko. Ona dirudien ideia bat tentu handirik gabe eta testuingurua kontuan hartu gabe aplikatzen baduzu, handik urte batzuetara ikusiko dituzu ondorioak. Izan ere, herri batean %97 euskaraz bizi bada, hor euskara ez da kaltetuta aterako, agian kontrakoa.

Gauza bera gertatzen da ikasgaiekin. Irakasleok, batetik, ikasgaia ezagutzen dugunez, badakigu zer metodologia erabili ahal ditugun eta zeinek ez duen hain emaitza ona ematen. Bestetik, beharbada irakasle batek, antzezle ona izaki, antzerki baten bidez erakusten du, esate baterako, Erdi Aroa, baina beste batentzat ez da metodologiarik eraginkorrena ikasketari begira.

[M.R.] Edo DBHra eramanda, ikasleak ezagutzetara iritsi behar dira azalpenik jaso gabe, liburuak eman eta beren bidea egin, prozesu horretan ikasten joan daitezen. Ondo, beren prozesuaren jabe diren ikasle gutxi horiek gu gabe ere ikasiko lukete edozein egoeratan, baina guk argi daukagu ikasle asko gure azalpenik gabe ez direla iristen ezer barneratzera eta gure azalpenek badutela funtzio bat.

[G.E.] Gelan talde dinamikak erabiltzea oso aberasgarria da, egia da, frogatuta dago; esaterako, ikasleek ikasi dutena batak besteari azaltzea, jolas baten bidez lehiatzea ikasi dutenaren inguruan... baina talde lanean aritzeko gaitasuna aldez aurretik dakigunari lotuta dago.

Metodologia berriak kontrastatu gabe ezartzen dituztela diozue.

[M.R.] Irizpide metodologikoak badituzte, ustez; kontua da ez daudela kontrastatuta, eta dagoeneko ondorio batzuk ikusi ditugu. Azkenean, nire ustez, gauza guztiak lotuta daude, kontrastatu gabeko gauzak egiten ditugu eta, gure iritziak balio ez duenez, gaizki amaitzen diren gauzak egiten ditugu. Gurpil zoro baten antzera ikusten dut nik, erabakiak gaizki hartzearen ondorioak beste ondorio bat dakar.

Ebaluatzeko modua ere aldatu da, ezta?

[M.R.] Azken urteetan oso modan jarri da koebaluazioa, ikasleen artekoa, eta autoebaluazioa, nork bere buruari egiten diona. Garrantzitsua da zuk egiten duzuna ondo edo gaizki egin duzun ebaluatzea, irizpide batzuk edukita, eta zure berdinen ebaluazioa, baina bi ebaluazio mota horiei eta irakasleak egiten duenari balio bera emateak ez du zentzurik.

[G.E.] Bai, nahastu egiten dituzte ebaluazioa eta kalifikatzea. Gauza bat da ikasle batek beste baten lana begiratu eta hari hobetzen laguntzea, edo idatzi duen iritzi gutuna hartu, oso ohikoa dena, eta eman dizkioten irizpideen arabera, aztertzen joatea ea minimo batzuk lortu dituen; horrela ari da bere burua ebaluatzen; baina beste gauza bat da berak erabakitzea bere nota. Ikasteko oso estrategia ona da nork bere burua ebaluatzea, baina gero horrek ez du zerikusirik ikas maila batean lortu behar dituzten helburuekin.

Ez duzuela kolaboratu nahi pentsatuko ote dute?

[G.E.] Zuzendaritzen gerentzializazioaren eta berrikuntzaren kulturaren alde daudenek etengabe esaten dute daukaten arazo nagusia dela irakasleen aldaketarako erresistentzia, baina gurea ez da erresistentzia mugimendu bat, ahalduntze mugimendua da. Irakasleek eskolan egunero hartzen diren erabakietan ahotsa eta botoa behar dituzte; beraz, eraikuntza da, sistema hau irakasleekin batera eraiki behar da eta ez irakasleen aurka.

Berez ez zarete berrikuntzen aurkakoak izango...

[G.E.] Hor badago beste tranpa moduko bat, berrikuntzaren kultua. Zuk zerbaitetan erlijioan bezala sinesten duzunean, bestea demonizatu behar duzu, eta dikotomia faltsu bat sortu dute; edo gauza berrien alde zaude edo eskola tradizionala nahi duzu. Nik ez dakit bakoitzak zer duen eskola tradizionaltzat; orain dela 40 urteko eskolaren gauza batzuk oso eraginkorrak ziren eta beste batzuk ez, eta berrikuntzen artean berdin gertatzen da. Nik uste dut argiagoa dela esatea badagoela irakasle asko bere eguneroko lana hobetzeko interes handiarekin, egiten diren ikerketei adi, eta beste alde batetik, interes pribatu batzuek sustatutako dinamika bat, zeinetan irakasleak etengabe gauza berriak egin behar dituen eta, kasualitatez, gauza berri horiek aplikazio pribatuekin lotura duten.

[M.R.] Bai, etengabe esaten digute ikasleek irteera-profil bat izan behar dutela, eta profil hori interes ekonomikoen arabera ezarri dute, merkatuak behar duenaren arabera. Hori eskatzen digute guri eskolan sustatzeko, baina guk ez dakigu gure ikasleak zer izango diren, eta ez ditugu hezi behar kapitalaren langileak izateko; haien iritzi kritikoa sustatu eta garatzen lagundu behar diegu, eta hori jakintza bidez garatzen da, irakurgai bidez, erronka bidez, baina erronka errealen bidez, ezagutzei lotutakoen bidez, lan munduarekin lotutako erronka bidez, oraindik mundu horretatik urrun baitaude, eta hara iristeko ibilbide bat egin behar baitute.

[G.E.] Eskolak jendartera egokitu behar duela esaten da, baina zertara egokitzen ari gara? Eskolak gaur egungo mundura moldatu behar duela esatea ez da irtenbide bat; kontrakoa, eskolak sortu behar ditu etorkizunean beraien ustez kaltegarria dena zalantzan jartzeko gauza izango diren pertsonak, ez datorren guztia onartzeko prest direnak.

Ezagutzei garrantzi txikiagoa emateko joera dago?

[M.R.] Horren oinarria da ikasle guztiek DBH atera behar izatea. Ados egon gaitezke horrekin, garrantzitsua da gure jendartean gehienek titulu hori izatea, baina guztiek hori lortu ahal izateko baliabideak jarri beharrean, haien plana da hara iristeko modua malgutzea, erraztea. Denek lortu dezakete titulua, eta gu, irakasle moduan, hala izan dadin saiatu behar gara, ikasleei lagunduz, ondo, baina ez ezagutzak murriztuz, baizik eta baliabide gehiagorekin, hala nola ikasle ratioa jaitsiz, formakuntzak eginez, eta ez digitalizazioaren ingurukoak bakarrik...

[G.E.] Eskatzen digutena nahiko paradoxikoa da, zeren, alde batetik, esaten digute talde lanean egin behar dugula dena, talde heterogeneoak eginda; hau da, erraztasuna daukan bat, zailtasuna daukan beste bat, hizkuntza ondo ez dakien bat... erronka bat jarri, eta aldi berean egin behar dugu norbanakoarentzako jarduera plana; hau da, ikasle bakoitzaren behar berezietara egokitutako plan bat. Beraz, askotan irakasleen artean nekea eta ezintasuna sortzen dira, ez dakigulako nola asmatu.

Batxilergoan orain aukera ematen dute ikasgai bat gainditu gabe titulua lortzeko, eta hezkuntza sistema osoan errepikapen kopurua bira mugatu dute. Bai, ikasleek errepikatzea saihestu behar da ahal beste, baina arazoa ez da konpontzen errepikatzea debekatuz.

[M.R.] Orain DBHn titulua edozein suspentso kopururekin eman daiteke, irakasleon artean titulua ematea erabakitzen bada, ezagutzetara iritsi gabe. Malgutasun puntu bat ona da, kasuistika asko daude ikasleen artean eta horretara ere egokitu behar gara, baina malgutasun horren aitzakian edozer gauza egiten da azkenean, zentzurik gabe.

Lehengoan Imanol Pradales lehendakariak hezkuntza komunitateari eskatu zion «bere onena emateko» eta emaitzak hobetzeko.

[G.E.] Bai, entzun genuen. Hori da administrazio askoren funtzionatzeko modua, batez ere enpresa pribatuaren mundutik datorrena.

[M.R.] Emaitzak hobetzea zer da? Ikasleek nota hobeak izatea...? Izan liteke gu ohartarazteko modu bat: «Emaitzak ez dira onak, hobeak behar ditugu». Baina horretarako, zer jartzen dute mahai gainean? Zein da euren plana, baliabide gehiago eskaintzea, ikasle guztiak dena gainditzen has daitezen, berdin da nola...?