Gazteak baserrietatik fabriketara eraman zituen tranbiaren azken bidaiatik 61 urte

Arratiako tranbiak egindako azken bidaiatik 61 urte beteko dira bihar. Urteurrenak eskaintzen duen aukera aprobetxatuz, garaiko irudiak berreskuratu eta duela 123 urte Bilbotik Durangora eta Arratiara heldu zen tranbia elektrikoaren historia berreskuratu du GAUR8k.

Azaroaren 30ean izan zen, 1964. urtean. Egun horretan azken bidaia egin zuen Arratiako tranbiak. Bihar, beraz, 61 urte beteko dira XX. mende hasieran Bizkaira sekulako iraultza ekarri zuen garraiobidearen desagerpenetik. Asko idatzi da 1902an abiatu zen tranbiaren historiaz, gutxiago ordea garraiobide berriaren iritsierak etxe askotan eragindako aldaketaz, batez ere landa eremuan, baserri giroan, bizi ziren herritar haientzat. Eskaintzen zituen aukerak tarteko, sekulakoa izan zen Bilbora eta Bilbotik egin beharreko joan-etorriak errazten zituen tranbia eskura izatea. Utzi dituen garaiko irudi ederrei begira, lehen tranbiaren egun haietara itzuliko gara.

Hain justu, lehen tranbiarena da Jon Urutxurtu Bengoetxea gai historikoen ikertzaile arratiarrak GAUR8ri helarazitako irudietako bat. Lehen planoan, gizon eta emakume bana ikus daitezke jatorrizko tranbiara igotzen, garaiko jantziak soinean eta maletak eskuan; egurrezko trena eta zaldiekin tiratutako gurdiak ere ageri dira. Beste irudi batean, trenean behi bat kargatzen ari den lagun talde bat ikus daiteke! Beste batean, Arriaga antzokiaren ondotik igarotzen zen ibilbidea ageri da; garaiko autoak ikus daitezke plazan aparkatuta, Arriagak zeukan kafetegia...

Esan bezala, biharko efemeridearen harira, “Arratiako tranbiaren historia grafikoa 1902-1964” liburuaren egile Jon Urutxurturekin hitz egin du GAUR8k. Bera izango da abenduaren 1ean Bizkaiko Batzar Nagusien Hurtado de Amezaga kaleko egoitzan, 18.30ean, Arratiako tranbiaren inguruko hitzaldia eskainiko duena. Mahai-ingurua egongo da ostean. Bilboko Trenbide Lagunen Elkarteak gonbidatu du, Durangora eta Arratiara heltzen zen tranbia elektrikoaren historia jorratzeko.

“Arratiako tranbia. Landa eta hiri eremuaren arteko lotura” izenburua jarri dio hitzaldiari Urutxurtuk, ikuspegi hori nabarmendu nahi baitu adituak. Azpimarratu duenez, pasa den mendearen hasieran kokatu behar da, tranbiak baserrietatik lantegietara egindako jauzia bultzatzeko jokatu zuen eginkizuna ulertzeko. Zeanuriko herrigunetik sei kilometro ingurura dagoen Ipiñaburu auzoa aipatu du egoera ilustratzeko. «Jendea baserrietatik fabriketara beharrera joaten hasi zen bertatik. Lehen tranbia goizean goiz izango zen, 05.00etan agian, eta, aurretik, Ipiñaburutik oinez joaten ziren tranbiara. Gero portura, La Basconiara, Cementos Lemonara joaten ziren beharrera».

Alderantzizko norabidean, asko izaten ziren Arratiara joaten ziren bilbotarrak, «batez ere Club Deportivo elkartekoak-eta, Gorbeia mendira espedizioak egiten zituztenak. Arratian zeuden bainuetxeetara ere joaten zen jendea, Arteakora edo Areatzakora». Mendiko ibilaldien kontura, Duñabeitia alpinistaren hitzak ekarri ditu gogora, tranbiak ekarritako aldea nabarmentzeko: «Esaten zuenez, lehen bezperan joan eta Aretan edota Areatzan lo egin behar zuten, Gorbeiara igo eta gero jaisteko. Tranbiarekin, egunean bertan egiten zuten bidaia».

Bidaiarientzako izan zen aurrerapena agerikoa da, baina azpimarratzekoa da merkantzien garraioan eragin zuena ere. «Cementos Lemona zergatik dago Lemoan? Faktore bat Lemoa ondo komunikatuta zegoela da, trenbidea eta tranbia zeuzkan, tranbiak sarrera zeukan fabrikara... La Basconia fabrikaren ondotik ere pasatzen zen», zehaztu du. Tranbiaren bagoietan, gainera, baserriko produktuak Bilbora heltzen ziren, eta funtsezko linea izan zen fabriketako produktuentzako ere».

GAINBEHERA ETA ITXIERA

Tranbia lehia ere izan zen Atxuriraino heltzen zen trenbidearentzat. Hala, trenbidearen zerbitzua zeukan Ferrocarriles Vascongados konpainiak Arratiara zihoan tranbia elektrikoaren akzioak erosi zituen 1911n. Martxan jarraitu zuen, baina nolabaiteko gainbehera hasi zela azaldu du adituak: «Ez zuten berritzen. Parisetik zetorren moda bat egon zen 20ko hamarkadan tranbiak kentzeko, eta, gainera, enbarazua zen auto trafikoarentzat». Arriagako geltoki nagusiak berak aldaketak izan zituen, Arriagaren atzealdera pasa zuten lehendabizi, Urazurrutia kalera gero. Tranbiaren azken urteetan eragin zuten fenomeno gehiago ere egon ziren, «1953ko uholdeak bereziki, ibilbidearen zati batzuk zarratu egin ziren, eta denborarekin kendu egin zituzten».

Urutxurtuk azken gogoeta bat ere utzi digu: «Errepidea egitean, diligentziak hasi ziren etortzen bainuetxeetara-eta, baina tranbiarena erabateko iraultza izan zen. Pentsatu zer izan zen duela 120 urte baino gehiago tranbia bat izatea...».