Erresilientzia terminoak nonahiko presentzia hartu du azken urteotan diskurtso politiko, psikologiko eta sozialetan. Gizabanakoek ezbeharrera positiboki egokitzeko, krisiak gainditzeko eta zailtasunei aurre egiteko duten gaitasun gisa aurkezten da. Lehen begiratuan, nozioak positiboa dirudi: indarra, iraunkortasuna eta indarberritzeko gaitasuna iradokitzen ditu. Hala ere, zalantzan jarri behar dira bere oinarri ideologikoak eta bere erabilera gaur egungo dinamika neoliberaletan.

Neoliberalismoak erresilientzia txertatu du bere aparatu kontzeptualean, gobernu-tresna gisa. Logika horren pean, krisiak, prekaritatea edo esplotazioa kolektiboki eraldatu behar diren egiturazko arazo gisa interpretatzeari uzten zaio, eta norbanako bakoitzak bere kabuz kudeatu behar dituen erronka bihurtzen dira. Erresilientzia, horrela, betebehar moral bihurtzen da: lanaren ezegonkortasunari, zerbitzu publikoen okertzeari edo eskubide faltari egokitzeko gai izatea jada ez da arazo politikoa, baizik eta “trebetasun emozionalen” eta “kudeaketa pertsonalaren” kontua.

Horrela, Estatuaren eta erakundeen erantzukizuna norbanakoen esku uzten da. Norbaitek aurrera ateratzea lortzen ez badu, ez da kapitalismoari datxekion egiturazko desberdintasunaren edo esplotazioaren ondorio, haren ustezko erresilientzia faltarena baizik. Biktima bi aldiz zigortzen da: lehenik, baldintza material txarrengatik, eta ondoren, “aurre egiten” jakin ez izanagatik sortzen den kulpabilizazio psikologikoagatik.

Erresilientziaren diskurtso burgesak prekaritatea eta zapalkuntza naturalizatzen ditu. Bidegabekeria paisaia sozialaren ezaugarri mugiezin bihurtzen da horrela. Baldintza txar horiek zergatik existitzen diren galdetu beharrean, erresilientziak halabeharrezkotzat onartzeko eta horietara moldatzeko eskatzen digu. Diskurtso guztiz kontserbadorea da, dagoen ordena babesten duena eta eraldaketarako edozein bulkada neutralizatzen duena.

Gainera, erresilientziak isolamendua indartzen du: pertsona bakoitzak bere baitan aurkitu behar ditu bizirauteko tresnak. Lotura komunitarioak, elkartasuna eta antolakuntza ikusezin bihurtzen dira, zapalduen benetako baliabide historikoak direnak. Erresilientzia neoliberalak, emantzipazioa sortu beharrean, mendetasun kudeatua sortzen du.

Martin-Baro bezalako egileek adierazi dute ezinezkoa dela prozesu psikologikoak ulertzea baldintza sozial eta politikoak kontuan hartu gabe. Ikuspegi horretatik, erresilientzia ezin da ezaugarri indibidualen multzo batera murriztu; fenomeno sozial eta kolektibo gisa ulertu behar da. Zoritxarrari aurre egiteko gaitasuna ez da sortzen subjektu isolatuen barnealdetik, baizik eta memoria historiko partekatutik, laguntza-sareetatik eta, batez ere, sufrimendua sortzen duten egituren aurkako ekintzatik.

Erresilientzia indibidualizatua ez da nahikoa. Prekaritatea, desberdintasuna eta alienazioa sistematikoki sortzen dituen sistema baten aurrean, erantzun egoki bakarra ekintza sozial kolektiboa da. Grebak, gizarte-mugimenduak, protestak eta elkartasun-sareak ez dira “aurre egiteko estrategia” hutsak; ezbeharra jasateko gaitasuna ez ezik, ezbeharra sortzen duten baldintzak aldatzeko ahaleginak dira.

Ekintza soziala, beraz, erresilientziaren beharrezko atzealdea da. Antolakuntza kolektiborik gabe, erresilientzia kontsigna huts batera mugatzen da, statu quo-a legitimatzeko soilik balio du. Ekintza sozialarekin, ordea, erresilientziak bere benetako zentzu politikoa hartzen du: ez sumisio moldakor gisa, baizik eta indar eraldatzaile gisa.

Azken finean, erresilientziaren kontzeptuak, diskurtso burges eta neoliberalak egokitu duen heinean, mekanismo despolitizatzaile gisa funtzionatzen du. Egiturazko bidegabekeria erronka pertsonal bihurtzen du eta arazo sozialen sustrai politikoa ezkutatzen du. Horregatik, erresilientziaren kontzeptuari egiten zaion kritikarekin batera, aldarrikapen argi bat egin behar da: ez dugu behar esplotazioa jasaten ikasiko duten norbanako erresilienterik, baizik eta esplotazioa ezabatzeko borrokatuko duten komunitate antolatuak.

Benetako erresilientzia ez da jasatea, kolektiboki aurre egitea baizik. Ez da egokitzea, eraldatzea baizik. •