Zainketa aringarriak familiaren aliatu izan daitezen

Senitarteko bat zainketa aringarrien unitatera bideratzen dutenean berehala hasten dira galdera, kezka eta beldurrak familian. Zainketa horien funtzioaz, helburuez eta bizitzaren etapa horrek familietan izaten dituen eraginez aritu zen Lori Thompson psikologoa Zarautzen.

Duela aste pare bat zainketa aringarrien eta familiek prozesu horretan duten garrantziaren inguruan hitzaldi interesgarria antolatu zuen ZarautzOn elkarteak. Lori Thompson izan zen hizlaria, zainketa aringarrien arloan esperientzia zabala duen psikologoa. Kalifornian jaioa, 1984tik Euskal Herrian bizi da, eta 1993tik Matia Fundazioko Zainketa Aringarrien Unitatean lan egiten du.

Hitzaldiaren helburu nagusietako bat zainketa aringarriak zer diren hobeto ulertzeko gakoak eskaintzea izan zen. Eta horretarako Osasunaren Mundu Erakundearen definizioa izan zen abiapuntua: «Zainketa aringarriak gaixotasun larri eta sendaezinak artatzeko modu bat dira, gaixoen eta haien familien bizi-kalitatea hobetzeko helburua duena, sufrimendua arinduz, prebentzioaren, diagnostiko goiztiarraren eta ebaluazio egokiaren bidez, mina eta bestelako arazo fisiko, psikosozial eta espiritualak behar bezala artatzeko». Definizioan bertan aipatzen den familiaren garrantzia izan zen hitzaldiaren ardatza.

«Zainketa aringarrien helburua gaixoa modu holistikoan artatzea da, modu integralean, ez arlo fisikoa soilik, baita psikologikoa, emozionala, soziala eta espirituala ere. Pertsonaren dimentsio guztiak hartzen dira kontuan. Hor familia sartzen da, noski, baina batzuetan zaintza-ingurunea aipatzen dugu, kontratatutako zaintzaile profesional bat izan daitekeelako, edota lagun min bat, rol hori jokatzen duena. Zainketa aringarrien helburua pertsona baten bizitzaren azken etapan sufrimendua arintzea da, ahalik eta konfort handiena eskainiz», gehitu zuen definizio horren inguruan Thompsonek.

USTE OKERRAK

Zainketa aringarriak zer diren ulertzeko modu egokia izan daiteke zainketa horien inguruan izan ohi diren uste oker edo mito faltsuak deuseztatzea. Lau aipatu zituen Lorik.

Aurrenekoa: zainketa aringarriak bizitzaren azken egunetarako dira. «Sendagile batzuen artean ere ikusi izan dugu jarrera hori, eta ez da horrela. Ideia da diagnostiko goiztiarraren bitartez gaixotasun degeneratiboei aurrea hartzea, joera zein izango den aurreikustea, egin beharreko bidea prestatzen joateko. Ekipo medikuek elkarlanean jardun beharko dute bizi-kalitatearen helburu hori lortzeko. Tratamenduak aldatzen joan beharko dira, egoera une bakoitzean baloratuta, prozesu progresibo batean. Hilabeteak izan daitezke, edo urte pare bat, gaixotasunaren eta egoeraren arabera. Bizitzaren etapa bat da».

Bigarrena: zainketa aringarriak sedazioaren sinonimo dira. «Ezta ere, hori beste gaizki-ulertu bat da. Noski, ohiko praktika da, gaixoak sedatu egiten dira une jakin batean sufrimendua arintzeko, baina zainketa aringarriak hori baino askoz gehiago dira», aldarrikatu zuen psikologoak.

Hirugarrena: aurretiazko borondateen dokumentua eutanasia kasuetan soilik egiten da. «Aurretiazko borondateen dokumentua edozein momentutan egin dezakezu, hiltzen ari zarenean zure nahien eta erabakien konstantzia uzteko. Une hori iristean zure borondateak bete daitezen. 2021ean legea aldatu zenetik, eutanasia kasuetarako erabili daiteke, baina baita besterik gabe azken une horietan irizpide batzuk zehazteko ere: ‘Nahiago dut min apur bat jasan erabateko medikazioa baino’, ‘ahal bada etxean igaro nahi nituzke azken uneak’, ‘hileta halako lekuan egitea nahi dut’... Hainbat borondate mota zehaztu daitezke hor».

Eta laugarrena: zainketa aringarriak eskura ditu biztanleria osoak. «Ez da horrela. Zaila da estatistika zehatz bat ematea, baina Espainia mailan esaten da beharko liratekeen zainketa aringarrien %40 inguru eskaintzen dela. Horregatik, zainketa aringarrien garapena eskatzen jarraitu behar dugu. Adibidez, badago ‘Faltan botatzen dugu’ izeneko plataforma bat, mugimendu sozial eta profesional bat, zainketa aringarriak behar bezala eskaintzea eskatzen duena. Zainketa aringarrien lege bat bultzatu nahi da zerbitzu hori gizarte guztiari heldu dakion, non bizi zaren edo noiz iritsi zaren kontuan izan gabe».

HERIOTZA GAI TABUA DA ORAINDIK

Gaixoek eta familiek zainketa aringarrietan dituzten sentimenduak ulertzeko gakoetako bat gure gizarteak heriotzaren aurrean duen jarrera da. Thompsonen ustez, «arazo nagusia da sozialki heriotzaren aurrean umeek bezala egiten dugula, ezkutaketan jolasten dutenean begiak tapatzen baitituzte pentsatuta horrela inork ezin dituela ikusi. Heriotza existitzen da, baina ez dugu ikusi nahi. Gure eguneroko lanean konturatzen gara heriotza gai tabua dela etxe askotan. Ken dezagun begietako tapakia eta argi onar dezagun izaki hilkorrak garela. Sentitzen dut, albiste txarra da, baina hori da egia. Gaztaroaren gizartean bizi gara, denok osasuna bilatzen, gazteak, ederrak eta zoriontsuak izan nahian betiko. Bizitzaren alderdi batzuen aurrean ezikusiarena egiten ari gara, eta horrek ekartzen du, gaixotasun larri bat, desgaitasun bat edo heriotzaren unea heltzen denean, horri aurre egiteko prest ez egotea. Sozialki ez ditugulako egoera horiek prestatzen».

Hori amaitzeko, heriotza «naturaltasun handiagoz» tratatu behar dela aldarrikatu zuen Lori Thompsonek. «Familian heriotzaz hitz egin, ozen adierazi zure bizitzaren amaierarako zer nahi zenukeen, etxeko sukaldean lasai hitz egin horretaz. Zer gertatu ohi da? Etxean norbait hasten bada esaten ‘nik halako lekuan lurperatua izan nahi dut...’ berehala isilarazten dela. ‘Ez ezazu halakorik esan’. Elkar isilarazten dugu sarritan».

«Uste dut hori gaur egungo une historikoaren ezaugarri bat dela herrialde ustez garatuenetan», iritzi zion hizlariak. Baina beti ez dela horrela izan gogoratu zuen, ezta Euskal Herrian ere. «Oraintxe, munduko beste bazter batzuetan, heriotza askoz presenteago dago eta horrek derrigortu egiten zaitu begietako tapaki hori kentzera. Baina hemen ere, beste garai batzuetan, heriotzaren gaia askoz hobeto eraman izan da. Zuen aitona-amonen garaian pentsatzen baduzu, gaubeila etxean egiten zen, gorpua etxean izaten zuten, haurrek ikusi egiten zuten eta parte hartzen zuten agurrean, bizipen soziala eta komunitarioa zen, naturaltasun handiagoz hitz egiten zuten horretaz. Psikologo bezala, uste dut heriotza ulertzeko modu osasuntsuagoa zela, bizitzaren parte bezala. Ez dela 90 urterekin soilik pasatzen den zerbait, bi urterekin ere gerta daitekeela».

UR TANTAK ETA JOSTAILU MUGIKORRAK

Familiaren papera garrantzitsua dela erakusten duen beste datu bat zainketa aringarrietako zaintzaileen profila bera da: familiako kidea, emakumea, batez beste 52 urte ingurukoa, astean zaintza lanetara 40 ordutik gora dedikatzen dituena. Eta gaixotasun larri baten diagnosiak familian sortzen duen lurrikara bi irudi sinbolikorekin azaldu zuen Lorik: uretan erortzen den tanta, inguruan zabaldu eta uhina sortzen duena, eta sehaskan zintzilik jartzen den jostailu mugikorra. «Zintzilik dagoen zati bakoitza familiakide bat litzateke. Normalean familian oreka bat egoten da. Jostailua apur bat mugitu daiteke, haizeak zertxobait mugitu ditzake piezak, baina ez gehiegi. Gaixotasunak dena mugitzen du, dena astintzen du», deskribatu zuen.

Horregatik, lehen lana egoera berrira egokitzea izaten da. «Prozesu dinamikoa da, ez da egun batetik bestera egiten den gauza bat. Diagnostikoa jaso eta ‘bale, onartzen dut’ esan. Ez da hori gertatzen. Lehenik shock egoera batean gera zaitezke, gero amorrua sentitu dezakezu, edo tristura agian, galduta sentitu zaitezke... Fase horiek igarota helburua litzateke, denborarekin, nolabaiteko lasaitasun egoera batera heltzea, esatea ‘ados, hau gertatu zaigu, egokitu egin beharko dugu’. Eta gauza bera heriotzaren unea iristen denean ere, senide hori hiltzen denean bizitza berriz aldatu egingo zaigu eta egoera berrira egokitu egin beharko dugu».

Familia mota desberdinak dauden heinean, egokitzapen hori ere desberdina da. «Familia batzuk oso zurrunak dira, eta horiei asko kostatzen zaie egoera berrira egokitzea. Kanpoko laguntza eskatzea kosta egiten zaie, edo ez dute gai batzuez hitz egiten. Edo negarra ez dago onartuta. Familia zurrun batek familia irekiago edo malguago batek baino zailtasun handiagoak izango ditu egoera berrietara egokitzeko», adierazi zuen Lorik. Ildo horretatik, halabeharrez egin beharreko familia rolen aldaketak eta dena berak egin nahi duen zaintzaileari lan hori partekatzearen garrantzia ikusaraztearen garrantzia nabarmendu zituen.

Finean, zaintzari dagokion balioa ematea da gakoa, Loriren ustez, eta Victoria Campsen aipu bat azpimarratu zuen: ‘Zaintza justizia bezain balore garrantzitsua da sozialki eta gizarte ekitatibo bat lortzeko bidean funtsezko balorea da. Zaintza eta sendatzea maila berean jarri behar ditugu’. Beraz, «sozialki duen garrantzia onartu behar dugu, gure bizitzen hasieran beharrezkoa dugulako eta gutako askok bizitzaren amaieran ere beharko dugulako. Pentsa dezagun gai horiek nola jorratu, familia ereduak ere aldatzen ari direlako. Zaintza komunitarioaz hitz egin behar dugu».