Sistema publikoaren gabeziek zaintza akordio pribatuen bidez lotzeko joera indartu dute

Adineko edo mendetasun-egoeran dagoen pertsona batek senideekin edo hirugarren batekin zaintza-konpromiso bat ezartzea ondarearen truke, izan higiezinen bat edo bere diru aurrezkiak. Horixe da asistentzia itun akordioa, indarra hartzen ari den formula. Katalunian ikertu dute.

Katalunian, 65 urtetik gorako 1,4 milioi pertsona baino gehiago daude gaur egun, eta horietatik ia % 20k etengabeko laguntzaren bat beharko du datozen urteetan, Kataluniako Estatistika Institutuak (Idescat) 2024an argitaratutako datuen arabera. Biztanleriaren zahartze azkar horrek, mendekotasun-egoeren gorakadarekin batera, zaintzako eta gizarte-zerbitzuetako sistema publikoen iraunkortasuna mugara eraman du.

Testuinguru horretan, oraindik gutxi ezagutzen den baina hazten ari den formula bat indarra hartzen ari da: asistentzia-itunak deituriko akordioak dira, sarri askotan notario aurrean sinatzen direnak, zeinen bidez adineko batek edo mendetasun-egoeran dagoen pertsona batek zaintza-konpromisoa ezartzen baitu senideekin edo hirugarrenekin, ondarearen truke, hala nola higiezinen bat edo bere aurrezkiak.

Akordio horiek alternatiba erreal eta konkretu bat eskaintzen diete zaharren egoitzei edo ohiko etxeko laguntza zerbitzuei, baina eztabaida berriak ere irekitzen dituzte klase sozialen arteko desberdintasunari buruz, sozialki horrelako garrantzia duten gaiei buruzko erregulazioari buruz, edota gizartearen zati gero eta handiago batek gutxiegitzat jotzen duen zaintza-sistema batekiko konfiantzari buruz.

BESTELAKO BALIABIDE BAT

Daniel Rueda Estrada Kataluniako Unibertsitate Irekiko (UOC) Osasun Zientzien irakaslearen arabera, «laguntza itunak akordioak dira, mugak eta arreta eta zaintza premiak dituen adineko baten eta laguntza hori eskaintzeko konpromisoa hartzen duen beste pertsona edo erakunde baten artean». Barne hartzen diren zerbitzuak askotarikoak izan daitezke, baina orokorrean adineko pertsona batek behar duen laguntzaz ariko ginateke: «Higienea, mugikortasuna, garbitasuna eta etxearen antolaketa, osasun-zerbitzuei laguntzea, medikazioaren kontrola eta laguntza emozional edo psikologikoa», zerrendatu du Ruedak.

Irakasleak ohartarazi du arazoaren muinean eskari guztia betetzeko eredu publikoaren ezintasuna dagoela: «Egoitza-plaza publikoen defizita dago; autonomia erkidego gehienek ez dute betetzen Europak ezarritako ratioa: bost egoitza-plaza 65 urtetik gorako ehun pertsonako». Gainera, «etxeko laguntzak eta telelaguntzak ez diete sortzen diren behar guztiei erantzuten, batez ere esleitutako ordu-kopuruari dagokionez». Hori dela eta, familia askok alternatibak bilatu behar dituzte, hau da, zaintzaileak kontratatzea edo itun pribatuak egitea.

Egoitza-plaza baten kostua 2.000 eurotik gorakoa izan daiteke hilean, eta etxeko arreta intentsiboa 1.200 edo 1.500 euro artean ibili daiteke, sektoreko txosten desberdinen arabera. Daniel Ruedak honela laburbildu du egoera: «Mendekotasuna artatzeko sistema publikoak geldoa, desorekatua eta ez nahikoa izaten jarraitzen du autonomia erkidego gehienetan, eta, horren ondorioz, familia askok irtenbide propioak bilatzen dituzte».

Irakasleak gogorarazi duenez, «bakarrik bizi diren, gizartearekin loturarik ez duten eta oharkabean igaro ohi diren bakardade-egoeretan bizi diren adinekoen hazkundea da kontratu-formula horien hazkundea azaltzen duten beste faktore nagusietako bat». Hala ere, ohartarazi duenez, «pertsona guztiek ezin dute kontratu pribatu eta zuzen bat onartu», eta joera horrek «gizarte-desberdintasunak eta familia askok gero eta nabarmenagoa den errealitate bati aurre egiteko duten ezintasuna islatzen ditu».

ARAUTZEKO BEHARRA

Legearen ikuspuntutik, Tatiana Cucurull UOCeko Zuzenbide eta Zientzia Politikoko irakasleak adierazi duenez, «zuzenbide komunari dagokionez [espainiar Estatukoaz ari da], gaur egun Kode Zibilean ez dago tresna horri buruzko berariazko erregulaziorik; hala ere, bi alderen arteko kontratua denez, kontratu-erregulazioak arautzen du».

Katalunian, 25/2010 Legeak, elkarri laguntzeko elkarbizitza-harremanak bezala ezagutzen direnak arautzen ditu, eta hori «analogiaz aplika daitekeen tresna juridikoa da, nahiz eta laguntza itun zorrotza ez izan», azaldu du.

Bermeei dagokienez, «emaileak ez badu laguntza-betebeharra betetzen, onuradunak (edo haren oinordekoek) ituna suntsiarazteko eta dagoeneko eskualdatutako ondasunak itzultzeko eska dezake, dagozkion kalte-ordainei kalterik egin gabe». Hala ere, «ez-betetzearen froga konplexua izan daiteke, batez ere asistentziaren kalitateari dagokionez».

Cucurullek gogorarazi duenez, akordio horiek «notarioaren aurrean formalizatu behar dira (eskritura publikoa), eta horrek akordio pribatu bat tresna publiko bihurtzea dakar», eta horrek «fede publikoa eta dokumentuaren nortasuna, data eta edukia frogatzeko balio osoa ematen die». Hala ere, bere ustez, «itun horiek sustatzeko eta babesteko onuragarria izango litzateke berariaz arautuko dituen esparru juridiko bat izatea», eta neurri horrek segurtasun eta konfiantza handiagoa eman liezaieke inplikatutako alde guztiei.

GORPUTZA ETA ARIMA ZAINDU

Ruedaren ustez, asistentzia itunek ikuspegi integral batetik ulertzen badira bakarrik funtzionatzen dute: zaintza-arretak globala izan behar du, ez bakarrik oinarrizko zereginetan zentratua, baita pertsonaren behar emozional, kultural eta sozialetan ere.

«Kontua ez da garbi eta ondo elikatuta egotea bakarrik: pertsonak harreman eta afektu premiak dituzten izaki sozialak gara», nabarmendu du Ruedak. Gainera, zaintzaren logistikaz gain, bizi-kalitatea eta zahartzearen duintasuna daude jokoan: «Gorputza garrantzitsua da, baina arima ere bai».

Denborak esango du eredu hau hedatzen joaten den edo publikoa indartzen dugun.