Duela 29 urte hil zen Mary Leakey, «paleoantropologiaren dama handia»

83 urte zituen Nairobin zendu zenean Mary Leakey paleoantropologoak, ondare zientifiko garrantzitsua utzita. Louis Leakey senarrarekin batera, munduko bikote zientifiko ospetsuenetakoa osatu zuen eta gure espeziearen bilakaera ezagutzeko aurkikuntza erabakigarrienetako batzuk egin zituen.

Emakume harrigarri hau 83 urterekin hil zen Nairobin 1996ko abenduaren 9an, Paleoantropologiaren orrialderik distiratsuenetako batzuk idatzi ondoren. Paleoantropologo honek gure espeziaren historia eta eboluzioa ezagutzeko aurkikuntza garrantzitsu eta erabakigarrienetako batzuk burutu zituen.

Lehen simioaren fosila, Australopithecus boisei, Homo habilis eta Homo Erectus-aren aztarnak eta lehen gizakien aztarnak aurkitu zituen Tanzaniako Laetoli aztarnategian. Han hominidoen arteko bipedismoaren froga argi eta zaharrenak lortu zituen aztarnategi horretan eta historia goitik behera aldatu zuen, emakume honek, eboluzioaren azterketan mugarri bat jarri zuelako.

1913ko otsailaren 6an jaio zen Londresen Mary Douglas Nicol. Aita paisaietan espezializatutako margolaria zen eta familiak Europa eta Afrikatik bidaiatu zuen bere lanbideagatik. Maryk aitaren espiritu abenturazalea heredatu zuen.

University Collegen egin zituen ikasketak, baina espiritu libre bat zen, erabat autodidakta. Emakumea izan arren, 1934an lehen indusketa propioa egin –beste arkeologoentzat lan egin zuen aurretik, marrazkilari legez– eta bere lehen saiakera zientifikoa argitaratu zuen.

Bere irakasleetako baten bitartez, Louis Leakey arkeologo, antropologo eta arkeologoa ezagutu zuen. Bera baino 10 urte gehiago zituen eta ezkonduta zegoen, emaztea haurdun zuen, gainera. Baina harekin ezkondu zen 1936an, abizena aldatu eta arkeologiarekiko grina partekatu zuten.

1937ko hasieran, Kenyara abiatu ziren, arkeologo-talde batekin, eta ordutik Maryk Afrikan pasa zuen bere bizitza osoa, eta han aurkitu zituen orain arte zutik ibili ziren hominidoen oinatz zaharrenak.

1947an Londresera itzuli zen aurkitu zuen lehen fosil garrantzitsua zeramala, britainiar adituek azter zezaten. Simio oso zahar baten (18 milioi urte inguru) garezurra zen, eta munduko ale ospetsuenetako bat izatera pasatu zen (gaur egun hiru baino ez dira ezagutzen). 1959an Olduvaiko zintzurrean lehen hominido afrikarra aurkitu zuen: australopiteko bat (gaur egun Paranthropus boisei deitzen dena).

Aurkikuntza 1960an aurkeztu zitzaion komunitate zientifikoari eta adituak txundituta utzi zituen, ez bakarrik fosilagatik beragatik, baita aurkitu zen lekua berezia oso zelako (aurkikuntza honek paleoantropologiaren hastapenak seinalatu zituen zentzu modernoan). Mary Leakeyk tamaina ezberdineko milaka fosil aurkitu zituen, baita harrizko tramankuluak ere, eta lan ugari eta baliotsuak argitaratu zituen