Tibeten jainkoak mendi artean ibiltzen ziren garaietan, herensuge zuri bat bizi zen Kailash mendiko glaziarren azpian ezkutatutako kobazulo batean. Tsangpo zuen izena, “uraren ahotsa dakarrena”. Ez zen beldurrez begiratzen zitzaion izaki bat, baizik eta gurtua: haren arnasa hotzak elur eternoak elikatzen zituen, eta haren orroek haranetako euriak iratzartzen zituzten.

Egun batean, izpiritu ilun bat -Lehortearen Deabrua- mendebaldeko basamortutik jaitsi zen, eta bere hegoak zabaldu zituen Tibeteko goi-lautadan. Zerua ilundu zen, iturburuak lehortu, eta herriak gosez eta egarriz hiltzen hasi ziren. Inguruko monasterio bateko monjeak mendira igo ziren dragoi zuriari laguntza eskatzera. «Tsangpo handia, elurraren babeslea, zure iturriak irekitzen ez badituzu, gure mundua desagertuko da», erregutu zioten.

Herensugeak entzun zuen. Bazekien leizea uzten bazuen bere boterearen zati bat galduko zuela, baina bazekien, halaber, hala egin ezean, bizitza bera ere iraungiko zela. Orduan altxatu zen, hegoak astindu zituen, eta bularra ireki zuen, mendiak dardarka jarri zituen orro batez. Ur garbiko ibai bat jaio zitzaion bihotzetik, eta kristalezko suge baten antzera jaitsi zen goialdeetatik behera. Korronteak Lehortearen Deabrua haranetaraino bultzatu zuen, eta han, harri sakratuen azpian harrapatuta geratu zen. Ordutik aurrera, jendeak esaten du: «Ibaiaren orroa zintzurren artean entzutean, gure lurra babesten duen herensuge zuria izango da».

Antzinako kondaira txinatar honek munduko ikuskizun geografiko ikusgarrienetako baten jatorria azaltzea besterik ez du bilatzen: Yarlung Tsangpo ibaia, 4.500 metro baino gehiagoko altueran Tibeteko ordokian zehar bihurgunetan doa, planetako altuena da. Ibai hau ez da Txinako lurretara mugatzen, Indiara eta, azkenik, Bangladeshko kostaldera iristen da. Baliabide hidrografiko horrek Xi Jinpingen gobernua obsesionatu du azken hamarkada batean.

Uztailaren 19an, Li Qiang Txinako lehen ministroak ofizialki inauguratu zuen Yarlung Tsangpo ibaian, Tibeteko eskualde autonomoan, presa erraldoi bat eraikitzeko proiektua. Behin amaituta, munduko obra hidroelektrikorik handiena bihur liteke, urtean 300 TWh elektrizitate ekoizteko gaitasunarekin; Espainiako estatuan, Italian edo Britainia Handian baino gehiago.

Kalkuluen arabera, proiektua 1,2 bilioi yuan (143.000 milioi euro) inguru kostatuko da, historiako azpiegitura garestienetako bat izanik. Citigroupen arabera, zementu eta altzairu kantitate handiek, haien garraioak eta eraikuntzarako behar den eskulanak Txinako BPGa urtean 0,1 puntu handitu lezakete hamarkada batez.

Hala ere, aurrekaririk gabeko zifra horien atzean askoz gehiago dago. Gobernuaren arabera, presak bi helburu nagusi ditu: trantsizio energetikoa, 2060rako zero emisioak lortzeko; eta garapen ekonomiko handiagoa, herrialdea mundu mailako hegemonia ekonomikorantz bultzatzeko. Dagoeneko 87.000 presa dituen herrialde batean, hau ez da soilik ekialdeko eskualde garatuak hornitzeko asmoa duen azpiegitura, baizik eta aktibo geopolitiko giltzarri bihur daitekeen proiektua.

Txinan Yarlung Tsangpo izenaz ezagutzen den ibaia Indiako muga zeharkatu orduko Brahmaputra izenez ezagutzen da. Hor sartzen da geopolitika: ibaiaren izaera transnazionalean. Indiako Kanpo Arazoetako Ministerioak Txinari eskatu zion «bermatzeko Brahmaputra ibaian behera dauden estatuen interesak ez direla kaltetuko ibaian gora egiten diren jardueren ondorioz».

Gainera, presa bi herrialdeen arteko mugatik 30 kilometrora baino ez dago, eta haren zati handi bat gatazkan dago oraindik, milaka soldadu bi aldetan kokatuta baitaude oraindik. Pekinek, berriz, abenduan adierazi zuen proiektuak ez zuela “eragin negatiborik” izango ibaian behera, eta gaineratu zuen Txinak ibaiaren beheko arroko herrialdeekin komunikazioa mantenduko duela. Indiako gobernuak, bere aldetik, iragarri du presa bat eraikiko duela beherago, Txinako proiektuari eman nahi dion erantzun gisa.

Adierazpen ofizialetatik harago, presaren eragina eskualdean erabakigarria izan daiteke. Presek ez dute soilik ura atxikitzen; nekazaritzarako funtsezkoak diren sedimentuen jarioa ere eteten dute. Horren ondorioz, Indiako lur emankorrenetako bat -lautada indogangetikoa, Himalaiaren oinetan dagoena- kaltetu egin liteke presa eraikitzen bada. Gainera, proiektuaren kokaleku bereziak ez du soilik lanaren logistika zailtzen, presaren mehatxu nagusiaren aurrean uzten du eremua: lurrikarak.

EZ AHAZTU TIBET

Gogoeta geopolitiko eta ekonomikoez harago, megaproiektu hau Tibeteko goi-ordokiaren baliabide hidrologikoen ustiapenaren inguruan egituratzen da. 1950ean inbaditutako lurralde honetan, bertako biztanleek etengabe altxatu dute ahotsa, beren ingurunea eta kultura kaltetzen dituzten azpiegituren aurka. 2024an, Sichuan eskualdeko beste presa proiektu batek alarma piztu zuen berriro: herritarrek mehatxatuta ikusi zituzten beren herriak eta inguruneak, baita Wangdui monasterioa ere, 700 urteko historia duen eta lurraldeko monumenturik esanguratsuenetako bat den tenplua. Bortxazko desplazamendu masiboaren mehatxupean, BBCk argitaratutako bideoek erakutsi zuten biztanleek ez zutela beste aukerarik funtzionarioen aurrean belaunikatzeko, errukiaren bila. Adituen arabera, halako obrak Tibeteko lurraldeetan normalizatzeak zuzenean laguntzen du herriaren ondare erlijioso, kultural eta linguistikoa suntsitzen.

Horrela, bere populazio erraldoiari elektrizitate “garbia” eskaintzeko beharrak, hegemonia globalerako bideak eta behin inbaditutako lurren ustiapenak historian planteatu den azpiegitura handienetako bat bilakatzen dute proiektua: kontuan hartu beharreko faktorea da, ez bakarrik proiektatzen duen botere eta modernitateagatik, baita Txinak bere bizilagunekin izan ditzakeen harremanetan eragin ditzakeen aldaketengatik ere. Herensuge zuriak, orain, Asiako erraldoiaren interesak zerbitzatzen ditu.