Saritu ala ez saritu? Hori da guraso eta hezitzaile askok planteatzen duten galdera, haurrengan ohiturak sustatu nahi direnean. Universitat Oberta de Catalunya-ko (UOC) neurozientzia eta psikologia adituen arabera, sarien gehiegizko erabilerak ondorio negatiboak izan ditzake epe luzera haurren motibazioan. Gakoa da jakitea noiz eta nola erabili sariak adingabeen garapen autonomoa ez kaltetzeko.

New Yorkeko Columbia Unibertsitateko Kou Murayama neurozientifikoak jolas sinple baten bidez esploratu zuen ea benetan komeni den ume bat saritzea lan bat egiteagatik. Horretarako, accumbens nukleoaren aktibazioa aztertu zuen. Accumbens nukleoa oinarrizko gongoiletan kokatutako egitura txiki bat da, motibazioa, plazera eta mendekotasuna erregulatzen dituena, dopamina askatuz.

Bere estudioan, parte-hartzaileek erloju baten orratzak zenbaki zehatz batean gelditu behar zituzten. Lehenengo egunean, talde batek saririk gabe egin zuen lana, eta bigarren talde batek dirua jasotzen zuen asmatzen zuen bakoitzean. Bi kasuetan, accumbens nukleoa aktibatu egin zen, zeregina atsegina baitzen. Bigarren egunean, bi taldeetako bat ere ez zen saritua izan. Lehen dirua jaso zuen taldearen motibazioa desagertu egin zen: accumbens nukleoa aktibatzeari utzi zitzaion. Onurarik jaso ez zutenek, ordea, beren interesari eutsi zioten.

SARITZEAREN ARRISKUAK

Sistema dopaminergikoak -dopamina sortzen eta askatzen duten neuronen sarea da, motibazioan, sarian, ikaskuntzan eta erabakiak hartzean funtsezkoa den neurotransmisorea- gure esperientzien arabera ikasten du, eta horrek galdera garrantzitsu bat planteatzen du: benetan komeni al da haur bat lan bat egiteagatik saritzea? «Ikasteko modu horrek iradokitzen du noizean behin bakarrik saritzea kaltegarria izan daitekeela, berezko motibazioa murrizten baitu. Gakoa jarduera bera ona izatea da, kanpoko sarien mende egon gabe. Horrela, pertsonak bere interesari eutsiko dio epe luzera», azaldu du Diego Emilia Redolarrek, UOCeko Psikologia eta Hezkuntza Zientzien Ikasketetako irakasleak.

«Norbaitek lan bat modu jarraituan egitea nahi badugu, behin saritzeak ez du balio, horrek ondorio negatiboak izan baititzake eta egiteko motibazioa gal baitezake», gaineratu du Redolarrek. Duela gutxi argitaratutako "La mujer que podía ver con la lengua" liburuan, neurozientziatik konpentsatzeko mekanismo horiek eta beste batzuk jaso ditu.

Laura Cerdan Rubio psikologo eta UOCeko Psikologia eta Hezkuntza Zientzien Ikasketetako irakasleak uste du sariak baliagarriak izan daitezkeela egoera puntualetan, baina funtsezkoa dela haietaz ez abusatzea. «Hobe da materialak ez diren sariak aukeratzea, hala nola kalitatezko denbora igarotzea elkarrekin, irteera berezi bat egitea edo eguneko familia-jarduera aukeratzea», dio Cerdan Rubiok. Bere ustez, sari ukigarriek ezohikoak izan behar dute; izan ere, arau bihurtzen badira, haurrek barne-motibazioa gal dezakete, eta saria lortzeko soilik ekin.

Ildo beretik, psikologoak gomendatzen du prozesuan zehar ahalegina eta dedikazioa indartzeko tresna gisa ahozko laudorioa erabiltzea, emaitzan soilik zentratu beharrean. «Hitzezko errekonozimendua eta babes emozionala oso ahaltsuak dira. Esfortzua goraipatzeak haurrak aurrera egitera bultza ditzake», gaineratu du adituak.

Funtsezkoa da hezkuntza-inguruneak ere motibazio intrintsekoa indartzea, haurren jakin-mina eta interes naturala sustatuz, ohiko zereginak betetzea saritu beharrean. «Ikasgelako lorpen txiki bakoitza kanpoko objektu edo estimulu batekin saritzen bada, haurrak sariagatik bakarrik ikas dezake lan egiten, eta ez ahaleginaren balioagatik», azaldu du Cerdan Rubiok. Bere ustez, erronka ahaleginaren balorazioaren eta noizbehinkako pizgarriaren arteko oreka mantentzea da.

Gainera, Kaliforniako Unibertsitateak Irvinen egindako ikerketa baten arabera, nahiz eta kanpoko konpentsazio-sistemek ikasleen motibazioa indartu dezaketen, ondorio negatiboak ere izan ditzakete, hala nola sariekiko mendekotasuna edo lortzen ez direnean autoestimua gutxitzea.

MOTIBATZEKO ESTRATEGIAK

Cerdan Rubiok eta Redolarrek uste dute funtsezkoa dela barne-motibazioa sustatzea, zeregina bera erakargarri egingo duten estrategien bidez. Ohiko jarduera bat jolas bihurtzea edo haurrei jolas hori nola eta noiz egin erabakitzeko aukera ematea dira proposatzen dituzten gomendio praktikoetako batzuk. Cerdan Rubiok planteatzen du elementu ludikoak sartzea eskolako lanetan, atseginagoak izan daitezen. «Ariketa bat galdera-erantzunen jolas bihurtzeak eragin dezake haurrak motibatuago eta gutxiago presionatuta sentitzea», dio.

Bestalde, Redolarrek iradokitzen du ikuspegiak sortzaileagoa izan behar duela: «Objektuekin saritu beharrean, lana haurrarentzat dibertigarria edo esanguratsua izatea eragin dezakegu. Txipa aldatzea eta eguneroko zereginei lotutako jolasak proposatzea eraginkorragoa izan daiteke sari materiala eskaintzea baino».

Adibidez, garabiarena bezalako jolasak asma daitezke, haurrak beren gela modu autonomoan jasotzera motibatzeko estrategia pedagogikoa. Zeregin hori jolas sinboliko gisa planteatzean datza. Jolas sinboliko horretan, haurrak garabi baten rola hartzen du, eta gauzak lurretik jaso eta bere lekuan jartzen ditu. Gurasoek beste garabi bat balira bezala parte har dezakete lankidetza sustatzeko. Ikuspegi horrek jarduera esperientzia ludiko eta esanguratsu bihurtzen du, eta horrek motibazio intrintsekoa sustatzen du eta pizgarri objektiboak erabiltzea saihesten du.

OHITURA ALDAKETA

Haur bat lorpen bakoitzeko konpentsazioak jasotzera ohituta dagoenean, aldaketa-prozesuak mailakatua izan behar du. Cerdan Rubioren arabera, «sariak pixkanaka kentzeak eta errutinak ezartzeak dinamika aldatzen lagun dezake, arbuiorik sortu gabe». Gaineratu duenez, «garrantzitsua da haurrak ulertzea zeregin batzuk norberaren erantzukizunak direla eta ez direla beti saritu behar».

Redolarrek, bere aldetik, berez erakargarriak diren ohiturak sortzearen garrantzia azpimarratu du. «Haurrak zeregina eguneroko errutinaren parte gisa hautematea lortzen badugu, eta ez trukean zerbait lortzeko betebehar gisa, motibazio egonkorragoa eta iraunkorragoa sustatuko dugu», azaldu du Hezkuntza Zientzien irakasleak.

HELDUEN ZEREGINA

Adituak bat datoz esatean gurasoek zein irakasleek aktiboki inplikatu behar dutela hezkuntza-prozesuan, eta koherentzia erakutsi behar dutela esaten dutenaren eta egiten dutenaren artean. «Umeek asko ikasten dute imitazioz. Beren erreferenteek lanak berehalako saririk espero gabe egiten dituztela ikusten badute, jokabide hori barneratuko dute», azpimarratu du Cerdan Rubiok.

Azken batean, helburua haur autonomoak heztea da, norberaren ahalegina baloratzeko gai direnak, kanpoko oparien mende egon gabe. Adituen arabera, lorpenak modu orekatuan indartzea eta erantzukizuna txikitatik sustatzea da gakoa.