Mende erdiko arorik bortitzenean gaude

Global Peace Index 2025 txostenaren arabera, 59 gatazka armatu aktibo daude, gastu militarraren errekorra, eta bake-akordioetan beherakada. Bigarren Mundu Gerraz geroztik unerik ahulenetako batean dago mundua.

Aurtengo Gobal Peace Index informeak ematen duen argazkia adierazgarria bezain kezkagarria da: mundua segurtasun gutxiagoko, militarizazio handiagoko eta irtenbiderik aurkitzen ez duten gatazkez beteta dago. Institute for Economics & Peace (IEP) erakundeak 17 urtez neurtu duen bakea gainbeheran dago, eta, txostenak egiaztatzen duenez, bizikidetza globalak Bigarren Mundu Gerraren amaieratik bizi duen unerik ahulenetako bat bizi du.

Zifretan, ondorioak argiak dira: munduko batez besteko bake maila %0,36 okertu zen azken urtean. Lehen begiratuan, zifra txikia eman dezake, baina benetan oso esanguratsua da. Global Peace Index-ek 163 herrialdetako bakea neurtzen du 23 adierazleren bidez -gerra aktiboen kopurutik gastu militarreraino, inguruko herrialdeekiko tentsioak edo barne-indarkeria kontuan hartuz-, eta, ondoren, munduko puntuazioa kalkulatzen du.

Batez besteko hori %0,36 jaisteak esan nahi du, oro har, planeta gaur egun ez dela duela urtebete bezain baketsua. Gainera, ez da datu isolatua: ondoz ondoko seigarren beherakada da, eta sakoneko joera berresten du, azken hamazazpi urteetatik hamahirutan bake-maila globala okertu egin delako. 2008tik, metatutako atzerakada % 5,4koa izan da.

MUNDU BORTITZENA MENDE ERDIAN

Txostenak 59 gatazka armatu aktibo identifikatu ditu, 1945etik izandako kopururik handiena. Horietatik 17 herrialdek 1.000 heriotza baino gehiago izan zituzten 2024an, mende laurdeneko erregistrorik txarrena. Panorama ez da gerra-kopurura mugatzen, haien izaerara ere heltzen da: gatazkek gehiago irauten dute, eta gutxiago konpontzen dira. 70eko hamarkadan, adibidez, gatazken erdiek garaipen argi batekin amaitzen zuten; gaur egun, %9 baino ez dira horiek. Bestalde, munduko gatazken amaieren laurdena osatzen zuten bake-akordioak %4ra murrizten dira orain.

Gainera, liskarrak gero eta nazioartekoagoak dira. 78 herrialdek parte hartu zuten beren mugetatik kanpoko gerretan, 2010ean baino %175 gehiagok. Txostenak adierazten du fenomeno hau potentzia handien arteko lehiak, zatiketa geopolitikoak eta bitarteko potentzia erregionalen gorakadak bultzatzen dutela, horiek euren mugetatik haratago eragina proiektatzea bilatzen dutelako.

ISRAELEN ETA AEB-EN INPUNITATEA

Gazaren kasua da narriadura globalaren adierazgarri. Israelek egindako genozidioak 65.000 hildako baino gehiago utzi ditu eta aurrekaririk gabeko hondamendi humanitarioa eragin du. 2025eko martxoan ezarritako blokeoak, laguntza humanitarioa sartzea eragotzi zuenak, are gehiago igo du hondamen maila.

Txostenean, munduko hamar herrialde ez baketsuen taldean agertzen da Israel, gastu militarraren adierazlea nabarmen igo baita. Zigor kolektiboaren estrategia nazioarteko erakundeek eta GKE humanitarioek salatu dute. Finean, Gazako enklabea nazioarteko zuzenbidearen porrotaren eta nazioarteko komunitateak zigorgabetasunez jokatzen duen estatu bati mugak ezartzeko duen ezintasunaren sinbolo bihurtu da.

Txostenak agerian uzten du, halaber, AEBen rola; izan ere, munduko herrialde ez baketsuenen artean dago Washington, militarizazio-maila handiagatik eta kanpo-gatazketan etengabe parte hartzeagatik. AEBek gehiago gastatzen dute defentsan hurrengo bederatzi potentzia konbinatuek baino, bake edo berreraikuntza misioetarako funtsak murrizten dituen bitartean.

Gazan, AEBek baldintzarik gabe Israeli emandako babesak suntsipenaren erantzule bihurtu ditu. Nazio Batuen Erakundeko Segurtasun Kontseiluan su-eten ebazpenei behin eta berriz betoa jarri izanak bitartekaritza saio serio oro blokeatu du. Horren berri ematen du txostenaren indizeak: gatazkak gero eta nazioartekoagoak dira, eta Washington dinamika horren erdigunean dago.

Aipatu bezala, Gaza nazioarteko porrotaren ispilu da, eta lurralde palestinarrak garai honetako kontraesan guztiak kondentsatzen ditu: Israelek inpunitatez jokatzen du, AEBek bitartekaritza-saiakera oro blokeatzen dute eta Europak nazioartean duen eragin guztia galdu du, hain zuzen ere.

Zentzu horretan, Global Peace Index ez da beste ranking bat: ispilu deserosoa da. Bakeak urtez urte atzera egiten duen mundu bat islatzen du, non interes estrategikoek milioika zibilen bizitzak baino pisu handiagoa duten eta nazioarteak erretorika hutsaren aurrean etsi egiten duen, errealitatea odolusten den bitartean.

XXI. mendea, lankidetza globalaren promesekin hasi zena, zatiketaren, militarizazioaren eta zigorgabetasunaren aroan sartu dela dio txostenak. Eta Gaza sinbolo tragiko gisa hartuta egiten du.

MILITARIZAZIOA INDARREZ ITZULI DA

Txostenak ziklo aldaketa bat azpimarratzen du. Ia bi hamarkadatako beherakadaren ondoren, mundu mailako militarizazioa bizkortu egin da. Gastu militar globala 2,7 bilioi dolarrera iritsi zen iaz, aurreko urtean baino %9 gehiago.

Europa paradoxaren adibide argi bat da, Global Peace Indexen arabera: Errusiak baino ia lau aldiz gehiago gastatzen du, baina bere gaitasun militar eraginkorrak ozta-ozta gainditzen du Moskurena. Integraziorik eta koordinaziorik ezak mosaiko ez-eraginkor bihurtzen ditu aurrekontuak, eta partida militarrak handitzeak, berriz, osasunean, hezkuntzan eta enpleguan inbertsioak murrizten ditu, polarizazioa eta gizartearen atsakabea elikatuz.

Ildo horretan, indarkeriaren eragin ekonomikoa 19,97 bilioi dolarrekoa izan zen 2024an, munduko BPGaren %11,6, edo 2.455 dolarrekoa pertsonako. Kopuru horren %70 baino gehiago gastu militarrari eta barne-segurtasunari dagokie.

Aitzitik, bake- eta berreraikitze-misioetako gastua gastu militar globalaren %0,52 baino ez zen izan. Azken hamarkadan, kasko urdinen kopurua %42 jaitsi da. Hala, munduko herrialdeek armetan inbertitzen dute indarkeria prebenitzeko edo gerrak suntsitutako gizarteak berreraikitzeko erabiltzen dutena baino askoz gehiago.

Aldi berean, globalizazio ekonomikoak agortze-zantzu argiak erakusten ditu: neurri protekzionistak hirukoiztu egin dira 2019tik, eta nazioarteko merkataritzak hamarkada bat darama munduko BPGren %60 inguru geldituta. Tentsio politikoen eta haustura ekonomikoen konbinazio horrek agertoki lurrunkor bat marrazten du txostenaren egileen iritziz, non gatazkak ugariagoak izateaz gain, geldiarazteko zailagoak ere badiren.

BAKE POSITIBOAREN ATZERAKADA

Txostenak gogoratzen du bakea ez dela gerrarik eza bakarrik. Bake positiboaren kontzeptuak erakunde sendoak, gizarte-kohesioa eta informazio fidagarrirako sarbidea biltzen ditu. “Bake positibo” hau duten maila handiko gizarteek hobeto eusten diete krisiei eta oparotasun handiagoa lortzen dute gizartean.

Baina 2019tik adierazle horrek ere behera egin du. Europan eta Ipar Amerikan, prentsa-askatasunaren higadurak eta desinformazioaren ugaritzeak barne-zatiketak sakontzen dituzte, eta herritarrek erakundeekiko duten konfiantza murrizten dute. Emaitza polarizaziorako eta erradikalizaziorako lur emankorra da.

Oro har atzera egin arren, herrialde batzuek egonkortasuna islatzen duten babesleku izaten jarraitzen dute. Islandiak munduko herrialderik baketsuena izaten jarraitzen du, eta 2008az geroztik, Irlanda, Austria, Zeelanda Berria eta Suitza ditu atzetik. Horiek guztiek bake positiboko maila handiak dituzte ezaugarri gisa, kanpoko krisien aurrean erresilientzia indartzen dutenak.

Zentzu horretan, indizeak adierazten du Mendebaldeko eta Erdialdeko Europa munduko eskualderik baketsuena dela oraindik, baina adierazten du Estatu frantsesak eta Bretainia Handiak izan dituztela eragin beherakada handienak.

Kontrako muturrean, eta beti txostenaren arabera, Errusia munduko herrialde gatazkatsuena bihurtu da lehen aldiz, eta haren atzetik datoz Ukraina, Sudan, Kongoko Errepublika Demokratikoa, Yemen eta Israel. Ekialde Ertaina eta Afrika Iparraldea planetako eskualderik bortitzenak izaten jarraitzen dute, Gazako gerrak eta Siriako eta Yemengo gatazka kronikoek bultzatuta.

Saharaz hegoaldeko Afrika da gatazkan dauden herrialde gehien dituen eskualdea. Azken bost urteetan 43 naziotik 35 sartu dira baten batean, askotan beste potentziek bultzatuta. Sahel, berriz, “terrorismoaren” munduko epizentroa dela dio txostenak.

Asiako hegoaldean, bestalde, bakearen hondatze handiena gertatu zen iaz, Bangladeshko Gobernuko errepresio-neurriek eta Pakistango gatazkak eta istilu zibilek bultzatuta.

ZATIKETAREN AROA

Global Peace Indexen aurtengo txostenak «botere globalaren zatiketarantz» trantsizioan dagoen mundu bat deskribatzen du. Egun, hogeita hamalau herrialdek eragin handia dute beste batzuengan, eta seik, berriz, 70eko hamarkadaren eragina dute. Potentzia erregionalen larrialdiak -Turkiatik Brasil, Hegoafrika edo Indonesiaraino- tentsioak biderkatzen ditu, potentzia tradizional handiek akidura zantzuak erakusten dituzten bitartean.

Steve Killelea IEPren sortzaile eta presidente exekutiboak adierazi duenez, «aurtengo Bake Globalaren Indizeak erakusten du mundua inflexio-puntu kritiko batean dagoela, eta zatikatze globala izugarri handitzen ari dela».

«Maila ertaineko potentzien gorakadak, potentzia handien arteko lehiak eta munduko herrialde ahulenetako zor-maila jasangaitzek eragin dute hori», azaldu duenez. «Horrek inflexio-puntu posible bat ekarri du nazioarteko ordena berri baterantz», gaineratu zuen.

Klima aldaketaren eragina

Indizeak ohartarazten du klima-aldaketak segurtasunik ezaren faktore biderkatzaile gisa duen papera. Lehorte luzeak, ur-eskasia eta desplazamendu behartuak gatazkak sortzen ari dira Sahelen, Ekialde Ertainean eta Hego Asian.

Hala, datozen hamarkadetan milioika pertsonak etxetik alde egin beharko dute muturreko fenomeno klimatikoen ondorioz, eta horrek areagotu egingo du mugen, hirien eta oinarrizko baliabideen gaineko presioa. Dokumentuaren arabera, bakea lortzea estatuek krisi horiek indarkeriara jo gabe kudeatzeko duten gaitasunaren mende egonen da.

Global Peace Index 2025ek mapa bat marrazten du, non ezegonkortasun-faktore zaharrak eta berriak elkarren artean gainjartzen eta indartzen diren. Planetak gatazka gehiago pilatzeaz gain, bakea ahalbidetzen duten baldintzak etengabe higatzen dira. Eskaintzen duen argazkia ez da erabateko kolapsoaren atarian dagoen mundu batena, baina bai nazioarteko sistema gero eta hauskorrago batena.