Hasi aurretik, ohar bat: urgentzia eta larritasun puntu batekin dago idatzia eskuartean duzun liburu hau». Martin Arbeok (Durango, 1996) halaxe hasten du "Liluraren kontra. Trantsizio geopolitikoaren argi-ilunak" liburua. Aurreraxeago azaltzen du arrazoia: «Gerra da, ezer egin ezean, egungo gizarteen ortzi-muga».

Zergatik? Nola egin dakioke horri aurre? Arbeoren hitzetan, geopolitikak talaia interesgarria eskaintzen du horri erantzuteko: «munduan kokatzeko», «gure herria non aurkitzen den gogoetatzeko» eta «bizi dugun fase historikoa pentsatzeko erreminta kutxa bat da, finean». Urgenteari baino garrantzitsuari erreparatuz, eta inteligentziaren pesimismoari borondatearen optimismoa kontrajarriz, Arbeok horixe baliatu du.

«Trantsizio geopolitikoa» da liburuaren ardatza. Nola definituko zenuke?

Trantsizio geopolitikoa nazioarteko ordenaren eskala handiko berregituraketa prozesua da. Ordena berri batera trantsitatzen ari gara, eta hori bi faktore nagusik eragin dute. Batetik, Amerikako Estatu Batuen gainbehera prozesuak; bestetik, horri batzen zaion krisi ekosozialak eta honen ondorioek. Bi elementu horiek ezaugarritzen dute bizi dugun fase politikoa. Eta horren hainbat sintoma hauteman daitezke: globalizazio neoliberalaren krisia bizi dugu, nazioarteko sistema mundu polobakar batetik mundu multipolar batera aldatzen ari da, munduaren zentroa mendebaldetik ekialderantz desplazatzen ari da...

Globalizazio neoliberalaren eta AEBen krisia eskutik ulertu behar direla diozu.

Bai, azkenean hazkunde eta gobernantza erregimen bat sartu da krisian. Globalizazio neoliberala munduko ekonomia artikulatzeko eredu bat izan da, eredu politiko eta ekonomiko bat, Ameriketako Estatu Batuak eta haien interesak erdigunean kokatzen zituena.

Eredu hori krisian sartu da. Zergatik? AEBek eta bere bueltan antolatutako Mendebaldeak 70eko hamarkadan bere krisiari ekonomia finantzatuz eta beraien enpresak deslokalizatuz erantzun ziolako. Mendebaldeko enpresa industrialak Txinara deslokalizatu ziren, eta historian sekula eman den transferentzia teknologiko handiena gertatu zen. Txinak hor jaso duen gaitasun teknologiko eta ezagutza hori guztia baliatu du, eta gaur egun gai da estatubatuarren nagusitasuna termino ekonomiko eta teknologikoetan lehiatzeko. Eta orduan, zelai geopolitikoan agertoki berri bat zabaldu da. Nazioarteko indar harremanak zalantzan daude eta kristalizazio berri baterantz goaz.

AEBen apustuak porrot egin du, beraz.

AEBek hipotesi bat zuten: Txina ordena ekonomiko global eta neoliberalean sartuz gero, horrek menderakuntza politiko bat ekarriko zuen. Kontua da Txinak esandako transferentzia teknologiko hori guztia baliatu duela, eta lehiatzeko gai dela. Hala ere, barnera begira ez dituzte aplikatu errezeta neoliberalak, eta euren printzipio politikoei eutsi diete: besteak beste, eta nagusiki, planifikazioarik.

Gauzek horrela jarraituz gero beren nagusitasuna galduko dutela konturatu dira AEBak. Orduan, euren hegemonia bermatzen zuten egitura horiek nahita desegiten ari dira. Hori da bizi dugun paradoxa: beraien hipotesia ez denez bete, nahiago dute globalizazio neoliberal hori desegin, hortik Txinak beraiek baino etekin handiagoa ateratzen duelako. Eta hor ikusten da gerra komertzialarekin egiten ari direna: merkatu mundiala, globalizazioaren oinarrizko printzipioa zena, nahita zatikatzen ari dira. Eta beraien hegemonia hedatzeko beharrezkoak ziren mekanismoak ere bai (nazioarteko lankidetzarako programak, klima aldaketaren aurkako akordioak...).

Hegemonia koertzioak eta kontsentsuak osatzen duten dominazio eredu bat bada, kontsentsu hori eragiten duten elementu guztiak alboratzen ari dira, dimentsio koertzitibo horrekin bakarrik geratuz. Inperialismo huts eta gordin batera itzultzen ari dira.

Horretan krisi ekologikoak ere badu eraginik, ezta?

Bai, gaur egun krisi ekologikoak guztiz baldintzatutako bi faktore jarri dira lehen lerroan. Batetik, errekurtsoak lortzeko lehia gordin bat dago, badaudelako zenbait material, mineral bereziak, teknologia berrien garapenerako eta trantsizio energetikorako beharrezkoak direnak. Bestetik, krisi klimatikoaren ondorioz munduko nabigazio ibilbideak ere aldatzen ari dira. Batez ere Artikoan izotza urtzen ari delako. Eta hor ere ibilbide komertzial berrien eta han dauden mineral berrien kontrola nork edukiko duen lehian dago. Horrek esplikatzen ditu Trumpek azkenaldian mahai gainean jarri dituen lehentasunak: Kanada integratzea, Groenlandiaren eta Panamako kanalaren kontrola...

Beraz, aldaketa klimatikoari elkarrekin aurre egiteko dinamika batean egon beharrean, gerra dinamika baterako prestatzen ari dira potentzia nagusiak. Horrela, krisi klimatiko hori geratzeko urgentziazkoak diren denbora eta errekurtsoak xahutzen ari dira. Besteak beste, berrarmatzeko; industriarik kutsakorrenetako bat izanik ere.

Bien bitartean, Txina polo kontra-hegemoniko bat sortzeko ahaleginean ari da, aliantza ekonomiko, komertzial eta politikoen bitartez. Nola ezaugarrituko zenuke polo hori?

Hor eztabaida bat dago, mundu ordena berri horren forma ea multipolarra izango den edo bipolarra izango den berriro. AEBek eta bere bueltan antolatutako Mendebaldeak osatutako blokea argi definituta dago, politikoki, ekonomikoki eta militarki ondo josita. Eta gero bigarren bloke bat dago, Txina antolatzen saiatzen ari dena. Hauek nagusiki eskatzen dutena da Hego globalaren ahotsa onartua izan dadila, orain arte nazioarteko ordena eta instituzioetan ez baitira ordezkatuta egon. Kontua da bigarren bloke hau oso heterogeneoa dela, oraindik eratze bidean baino ez dagoela, eta politikoki eta ideologikoki askotarikoa dela. Orduan, hori zuzentzea zaila da.

Dena den, Txinaren estrategia argia da: aliantza ekonomiko eta komertzial ezberdinen bidez, munduko ekonomia ezberdinak poloan sartzen eta horren bidez boterea pilatzen saiatzen ari da, horrela AEBek beraiekin konfrontazio zuzen bat bilatzea ezinezko egiteko. Adibidez, Zetaren Bide Berriaren bidez. Era horretan, ideia bat proiektatzen dute: beraiek dira gaur egun desegiten ari diren ordena global horren defendatzaileak. Eurek hazkunde eredu harmoniatsu bat, nazioarteko ordena egonkorra eta bi aldeentzat onuragarriak diren akordioak eskaintzen dituzte, win-win eskemetan oinarrituta; kontrara, AEBak gaur egun kaosa baino ez dira eragiten ari, eragin negatiboa daukan potentzia bat dira.

Bata gorantz, bestea beherantz. Zuk honakoa galdetzen duzu: «AEBek onartuko al dute beren nagusitasuna -eta, horrenbestez, Mendebaldearena- era baketsuan galtzea?».

Hori azaltzeko, ‘Tuzididesen tranpa’ erabiltzen da kontzeptu bezala. Historialari hark Atenasen eta Espartaren arteko lehia aztertu zuen, eta honako ondorioa atera zuen: gainbeheran dagoen potentziaren eta potentzia berrien arteko hegemonia-borroka azken unean termino militarretan ebazten da. Arazoa da, gaur metafora hori beteko balitz, ondorio dramatiko eta kolosalak ekarriko lituzkeela.

Kasu honetan, denborak aurrera egin ahala Txina boterea pilatzen eta ekonomikoki eta teknologikoki garatzen ari da. Kontuan edukita AEBak direla potentzia militar nagusia, beraien gainbehera prozesuari nagusi izateko duten karta bakarrarekin erantzuteko tentaldia izan dezakete; hau da, militarrarekin. Hori da bizi dugun arrisku nagusia.

Orain arte, AEBak kaosa hedatzearen estrategia garatzen ari dira: munduko ordenan sortzen diren arrakala ezberdinak baliatu, horietan anabasa sortu eta hazkunde harmoniatsuan oinarritzen den estrategia txinatarra oztopatu. Beraien helburua Txinaren botere proiekzio hori mugatzea da, bere mugen barnean mantentzea. Eta militarki ere, Txina inguratu nahian dabiltza.

Testuinguru horretan, Trump AEBetako presidentetzara itzuli da.

Trump AEBek euren gainbeherari topatu dioten erantzun koiuntural bat da. Gainbehera horrek forma politiko hori hartu du. Alde batetik, lehentasunak birdefinitzen ari da. Argi dauka euren etsai nagusia Txina dela. Hori gutxi-asko aurreko administrazioek ere onartzen zuten, baina orain Trumpek hori argiago definitzen du. Aldi berean, euren lehentasuneko eremuak edo influentzia zonak zehazten ari da: Groenlandia, Panama, Ukraina... Ordena hegemonikoa mantentzeak subalterno direnen interesak ere hein batean defendatzea eskatzen badu, gaur egun hori albo batera utzi du, eta soilik eurentzat lehentasunezkoak diren esparruak eta fronteak defendatzen ari da. Besteak bigarren mailakotzat jotzen ditu.

Eta gero nazioarteko aliantzak ere berridazten ari da. Ikusteko dago zein sakontasunekin. Hipotesi bat da Europa bigarren plano batean utzi eta Errusiara hurbilpen bat gauzatzen ari dela, Errusiarekin influentzia zona berri horiek birbanatu eta Errusia Txinatik banatzeko. Ez dakit ze puntutara arte den erreala, ze Errusia eta Txinaren artean dagoen harreman sare eta interes multzo hori guztia egun batetik bestera haustea ez da hain erraza.

Beste hipotesi bat da, eta nik uste dut hau errealagoa dela, NATO bera zalantzan jartzen eta Europa bigarren plano batean uzten ari dela, Europa bere segurtasunaz kargu hartzera behartzeko. Horrek deribatu ekonomiko bat ere badauka. AEBek defizit komertzial handi bat daukate, desindustrializatu egin dira azken urteetan, eta zorpetze handi bat dute. Horren soluzio bat, historikoki eta gaur egun, industria militarraren bidez berrindustrializatzea izan da, eta badakite Europak berrarmatzeko dirua jartzen badu horren zati handi bat AEBetatik armak erosten inbertituko dutela.

Bi hipotesietan Europa bigarren planora zokoratzen da.

Europan bi antsietate sortu dira. Bat Trumpen iritsierarekin asko azeleratu da: epe motzean edo ertainean Errusiaren aurrean AEBen babes militar irmo barik aurkitu daiteke. Horren aurrean zein izan da Europaren erantzuna? ‘Babes hori galtzen bada, Errusiarekiko disuasio gaitasuna berreskuratu behar dugu’. Eta horretarako, gaitasun teknologiko eta militarrak handitzea behar da. Eta horretarako, dirua eta berrarmatzeko plan bat.

Inor ez da gai beste termino batzuetan pentsatzeko. Mundu polo bakar horri kosta ahala kosta eustera goazen edo mundu multipolarrari ateak zabaldu behar dizkiogun bada ataka, zein da galdera horri Europak ematen dion erantzuna? Adibidez, zergatik inork ez du planteatzen Errusiarekin segurtasun marko komun bat adostea? Gaitasunen garapenaz ari gara hizketan, baina Europaren proiektu geopolitikoa zein den erabaki gabe.

Bigarren antsietatea Alemania blokeatuta egoteak eragiten du, Europaren motor ekonomikoa baita. Alemaniakoa teknologia altuko produktuak esportatzera bideratutako eredu ekonomikoa izan da. Gas merkera sarbidea izateak bermatzen zuen horiek lehiakor izatea. Nord Stream lehertu ziotenetik, baina, hori zartatu da. Aldi berean, gainera, europar industriak AEBetara bueltatzeko laguntzak ematen ari dira estatubatuarrak. Ondorioz, Alemaniaren ekoizpen eredua krisian sartu da.

Zein da horri eman nahi zaion erantzuna? Gerra logika batetik, europar ekonomia gerra ekonomia bilakatzea. Laburbilduz, Alemania kotxeak egitetik tankeak egitera pasatuko da.

Estatu espainiarrean eta Euskal Herrian ere berrarmatzearen aldeko mezuak zabaltzen ari dira azken aldian. Negozioa egiteko «aukera paregabea» omen da, Zedarriakeko zuzendariaren hitzetan.

Marko eta logika beretik erantzuten ari dira. Europatik eta Estatutik diru bat inbertituko da horretan, eta orduan mundu guztiak etekina atera nahi du. ‘Neurri berde gutxiago eta arma gehiago’ markoa ari da nagusitzen. Horren arriskua da armetan gastatuko den diru hori beste nonbaitetik kendu beharko dela. Gastu soziala jarriko da zalantzan eta austeritate ziklo berri bat zabaldu daiteke.

Gainera, gerra ekonomia hori interesak sortzen ere ari da: armak, errentagarri izateko, erabili egin behar dira. Orduan, gerra dinamika hori elikatu egin behar da, eta lobby lan bat egongo da arma horiei irteera emateko.

Hortaz, berrarmatzearen bidez berrindustrializatzeko apustu horrek zein ondorio dituen kontziente izan behar gara.

Horren aurrean, ezkerrak bakearen bandera hartu behar duela aldarrikatzen duzu. Zuk nola ulertzen duzu hori?

Bakearen bandera bi zentzutan altxatu behar da. Batetik, programa politiko moduan. Azken batean, gerra dinamika orokortu hau bizitzaren desbalorizazio prozesu etengabe batean oinarritzen da. Horren aurka bizitzaren eta bakearen defentsan artikulatu beharko litzateke ezkerra. Zergatik? Testuinguru honetan, eskubide sozialak, eskubide zibil eta politikoak, trantsizio ekologikoa eta desmilitarizazioa elkarren eskutik etorriko direlako, edo ez direlako posible izango.

Bestalde, bakea zentzu praktiko eta berehalakoenean ere defendatu behar dugu. Agian kontra-intuitiboa da ezkerrarentzat edo gure kultura politikoarentzat, beti defendatu izan dugulako bakea gerrarik ez egotea baino gehiago dela, egiturazko biolentzia oro desegitean datzala. Hala ere, edozein unetan eskalatu dezaketen horrenbeste eszenatoki beliko daude zabalik, eta horiek sor ditzaketen ondorioak hain dira onargaitzak eta kolosalak, ezen gerra dinamika horiek elikatzen dituzten sintomarik txikienak ere desegitea lehentasun politiko bihurtu behar baitugu.

Herri eta klase zapalduen talaiatik heldu diozu auziari. Euskal Herria nola kokatu daiteke hor?

Testuinguru honetan, herri moduan jarduteko elkartasun internazionalista berreskuratu behar dugu. Batetik, inportantea da nazioarteko harremanek eta geopolitikak sortzen duten lilura horren kontra egitea. Geopolitikak oso begirada hotza eta pragmatikoa ematen du, oso determinista. Eta horrekin espazio politiko guztiak kutsatzen dira. Begirada hotz hori guztiz alboratu eta herri eta klase zapalduen aldeko konpromiso politiko eta morala berreskuratu behar da.

Zentzu horretan, bada aldaketa bat. XX. mendean, nazioarteko ordenaren demokratizazioa aldarrikatzea, borroka ideologikoak, eta horri lotutako aliantzak batera zihoazen. Hau da, antiinperialista izatea proiektu ideologiko batekin eta aliantza batzuekin lotzen zen, bere kontraesan guztiekin. Hori hautsi egin da orain. Zergatik? Mundu multipolarraren eta munduko boterea banatzearen alde egiten ari diren potentzietako asko Internazional Erreakzionarioaren parte direlako, eta herrialde horien barruan askapen borroka propioak ematen direlako. Orduan, gaur egun internazionalismoa era efektiboan egiteko, ezin da bi elementu horietako bat ere lehenetsi edo alboratu: nazioarteko harremanen demokratizazioa eta jarrera antiinperialista aldarrikatzen jarraitu behar da, eta, aldi berean, herri eta klase zapaldu guztiekiko elkartasuna mantentzen.

Bestetik, Euskal Herri moduan eskala arazo larri bat daukagu: gu oso txikiak gara, eta mundua eta bertako arazoak oso handiak. Antsietate horri erantzuteko, garrantzitsua da euskal askapen mugimenduak beti presente eduki duen ideia bat berriz gogoratzea: guk munduari gure txikitasunetik egin diezaiokegun ekarpenik handiena gure askapen prozesu propioa bururaino eramatea da.